Varis çorapları, özellikle toplar damar (venöz) yetmezliği ve varis hastaları tarafından kullanılan bir tıbbi çorap türüdür. Temel olarak bacağa dışarıdan basınç uygulayarak kan dolaşımını iyileştirmek ve bacak ağrısı ve şişlik gibi yakınmaları azaltmak amacıyla kullanılırlar.
Bunun yanında, uzun bir uçak yolculuğu sırasında derin toplar damarda pıhtı (derin ven trombozu) oluşumunu engellemek ve varis yarasının iyileşmesine katkıda bulunmak gibi önemli yararları da vardır.
Bu yazıda varis çorapları konusunda kapsamlı bilgiler bulabilirsiniz.
Kompresyon Tedavisi ve Varis Çorapları
Kompresyon tedavisi, toplar damar ya da lenf damarlarındaki sorunlara bağlı oluşan ödemin tedavisinde kullanılan en temel yöntemdir. Kompresyon tedavisinde amaç ilgili kol ya da bacağa uygun derecede ve süreyle dışarıdan baskı uygulayarak ödemin azaltılmasıdır. Bu amaçla farklı türlerde sargılar, bandajlar ya da varis çorabı kullanılabilir. Kompresyon tedavisi ödemi azaltmaya ek olarak varis yaralarının (venöz ülser) önlenmesi ya da tedavi edilmesine de yardımcı olur. Kompresyon uygulanması ayrıca venöz ve lenfatik hastalıklara bağlı oluşan cilt değişikliklerinin (ciltte kalınlaşma, sertleşme, staz, ekzema vb) iyileşmesine katkıda bulunur.
Varis çorapları kompresyon tedavisinde kullanılan bir bası giysisi türüdür. Farklı alanlarda yararlı etkilerini gösterirler;
- Lenfatik: bacaklarda doku aralığında aşırı lenf sıvısı birikmesini önler ve birikmiş aşırı lenfatik sıvının boşaltılmasına yardımcı olur. Bacak kas pompası fonksiyonunu iyileştirerek lenf toplayıcı sisteme yardımcı olur.
- Venöz: bacaklarda toplar damar yetmezliği ya da tıkanıklığına bağlı olarak toplar damarlarda kan basıncı yükselir (venöz hipertansiyon). Varis çorapları dıştan baskı uygulayarak venöz hipertansiyonun azaltılmasına yardımcı olur. Bacaklardaki toplar damarlardan kalbe kan dönüşünü (venöz dönüş) kolaylaştırır. Varis yarası (venöz ülser) oluşumunda yer alan ve kanda düzeyleri artmış olan matriks metalloproteinaz molekül düzeyini düşürerek yara iyileşmesine katkıda bulunurlar.
- Cilt değişiklikleri: yangısal reaksiyon yanıtını azaltarak ve fibröz dokuların çözülmesi yoluyla cildi yumuşatır.
- Klinik belirtiler: ağrı ve şişliği azaltarak hastanın yaşam kalitesini yükseltirler.
Varis Çoraplarının Kullanım Amaçları
Varis çorapları temel olarak toplar damar sistemindeki yetmezlik ya da tıkanıklığa bağlı oluşan sorunlara yönelik olarak kullanılır. Lenfödem hastalarında, klinik durumun ağırlığına bağlı olarak bazen varis çorabı reçete edilse de lenfödem tedavisinde kullanılan bası giysilerinin yapısı farklıdır.
Varis çoraplarının temel kullanım amaçları;
- Varis hastalarında bacak ağrısı ve şişliği gibi yakınmaları azaltırlar. Bunun yanında varis çorapları, toplar damarların içindeki kapakçıkların bozulmasına bağlı olarak toplar damarda kanın geri kaçtığı (venöz yetmezlik) bir hastada var olan durumu düzeltmez ve varislerin yok olmasını da sağlamazlar.
- Toplar damar yetmezliği ve varis tedavisinde uygulanan damar içi lazer (endovenöz lazer ablasyon) gibi yöntemler sonrasında hastanın yakınmalarını azaltmak amacıyla kullanılırlar. Varislerin estetik tedavisi amacıyla uygulanan skleroterapi sonrasında hasta tarafından varis çorabının düzenli ve önerilen süre boyunca giyilmesi tedavi başarısını belirgin oranda etkilemektedir.
- Derin ven trombozu, en sıklıkla bacaklarda derin toplar damarlarda pıhtı ve tıkanıklık oluşmasıdır. Bu pıhtının kan dolaşımı yoluyla akciğerlere ulaşması (pulmoner emboli), akciğer atar damarının tıkanmasına ve sonuçta ölüme neden olabilecek derecede ciddi bir sağlık sorunudur. Varis çorapları, derin ven trombozu riskinin arttığı uzun uçak ya da otobüs yolculukları sırasında, gebelik döneminde, Ortopedi ya da Genel Cerrahi ameliyatları sonrasında ve uzun süreli yatak istirahatı gerektiren tıbbi durumlarda derin ven trombozu gelişmesini önlemek amacıyla kullanılırlar.
- Toplar damar yetmezliği ya da tıkanıklığına bağlı olarak ayak bileği iç kısmında varis yarası oluşmasının önlenmesi ve iyileşmesine yardımcı olarak kullanılırlar.
Varis Çoraplarının Yapısı
Varis çorapları, elastik yapıları sayesinde bacağa belirli noktalarda ve belirli miktarda basınç uygularlar. Varis çoraplarının bacağa uygulayacağı basınç miktarı üretimleri sırasında kullanılan tekstil malzemesi ve dokuma tekniğine bağlıdır. Uzun süre sabit ayakta durduğumuzda ya da oturduğumuzda yer çekimi etkisiyle toplar damar içi kan basıncının en yüksek olduğu nokta ayak bileğidir. Bu yüzden, varis çorapları en yüksek basıncı ayak bileği bölgesinde uygulayacak şekilde üretilirler. Bu basınç miktarı ayak bileğinden yukarıya doğru çıktıkça dereceli olarak azalır.
Varis çorapları, uyguladıkları basınca ve uzunluklarına göre sınıflandırılabilir.
Varis çoraplarının uyguladıkları basınç miktarına göre (mmHg) kullanım amaçları;
- 15-20 mmHg; bacak ödemi olan hastalar için hafif derecede kompresyon sağlar. Gebelik döneminde ve özellikle meslekleri gereği uzun saatler boyunca ayakta durmak zorunda kalan öğretmen, berber, polis, garson ve cerrah gibi kişilere önerilir. Temel amaç varisi önlemek ve yakınmaları azaltmaktır. Ayrıca uzun süreli yolculuklar sırasında ya da uzun süreli yatak istirahatı gerektiren tıbbi durumlarda da kullanılabilir.
- 20-30 mmHg; orta derecede ödem ve varislere yönelik kullanılır. Damar içi lazer ya da radyofrekans gibi toplar damar tedavileri ya da ince kılcal damarların estetik tedavisi amaçlı skleroterapi seansları sonrasında kullanılır. Derin ven trombozu öyküsü olmayan kişilerde varis yarası (venöz ülser) gelişimi önlenmesi ve tedavisi amacıyla kullanılır. Ayrıca derin ven trombozu gelişen hastalarda erken dönemde kullanılır.
- 30-40 mmHg; derin ven trombozu öyküsü olan hastalarda varis yarası (venöz ülser) gelişimi önlenmesi ve tedavisi amacıyla kullanılır. Orta derecede ödem, varisler ve varis yarası tedavisinde kullanılır. Daha büyük varislere yönelik skleroterapi seansları sonrasında kullanılır. Ayrıca ileri derecede toplar damar yetmezliğine bağlı ayak bileğinde cilt değişiklikleri oluşmuş hastalarda varis yarası gelişmesini ya da tekrar etmesini önlemek amacıyla kullanılır. Bazı lenfödem hastalarında da kullanılabilir.
- 40-50 mmHg; ciddi derecede ödem, toplar damar yetmezliği, varis yarası ya da derin ven trombozu durumlarında kullanılır.
Varis çorapları uzunluklarına göre; diz altı, diz üzeri, kasığa kadar ve külotlu olarak sınıflandırılabilir. Genel olarak en sık kullanılan varis çorabı türü diz altı seviyede ve orta basınçlı çoraptır. Damar içi lazer tedavisi ya da skleroterapi sonrasında ise kasık seviyesine kadar varis çorabı kullanılır.
Varis Çorabı Kullanılması Uygun Olmayan Durumlar
Bazı durumlarda varis çoraplarının kullanılması tıbbi olarak uygun değildir. Bu durumlar;
- Bacak atar damarlarında ciddi darlık ya da tıkanıklık
- Bacakta yeni başlamış ya da tedavi edilmemiş cilt enfeksiyonu (selülit)
- Bacakta ciltte dermatit, ekzema ya da diğer dermatolojik sorunlar
- Yeni başlamış ya da tedavi edilmemiş kalp yetmezliği ya da akciğer ödemi
- Akut miyokard infarktüsü (kalp krizi)
- Ciddi, kontrol edilemeyen hipertansiyon
- Tedavi edilmemiş böbrek yetmezliği
Varis Çorapları Konusunda Diğer Ayrıntılar
Varis çorapları mutlaka bir doktor muayenesi sonrasında hastaya özel olarak reçete edilmelidir. Hastaya uygun varis çorabına karar verilirken hastanın fonksiyonel kapasitesi, eşlik eden hastalıklar ve ödemin dağılımı gibi hastaya özel faktörler göz önüne alınır. Hastanın bacağının 2 ya da 3 farklı noktada ölçüsü alınarak hastaya uygun numarada çorap verilmelidir. Varis çorapları ayak parmakları açık ya da kapalı olabilir. Ayak parmaklarında ya da tırnaklarında mantar ya da enfeksiyon varsa varis çorabının açık burunlu olması uygun olacaktır. Varis çoraplarının spor sırasında kullanılması da hem bacak konforunu arttırması hem de sağlıklı olması açısından önerilmektedir.
Varis çoraplarının hastaya verilirken bacak ölçüsünün uygun şekilde alınmaması ya da yeterince açıklama yapılmaması gibi nedenlerle bazen hastalar varis çoraplarını etkili bir şekilde kullanamamaktadır. Bu da halk arasında varis çoraplarına yönelik olumsuz bir ön yargı oluşturmaktadır. Ayrıca varis çoraplarının kötü bir görüntüye neden olduğu fikri de yaygındır. Günümüzde tıbbi üretici firmalar tarafından kadın hastaların günlük giysileri ile uyumlu şekilde kullanabilecekleri konforlu, renkli ve şık çoraplar üretilmektedir. Bir doktor tarafından reçete edilen ve hastaya özel olarak verilen uygun bir varis çorabı yaşam kalitesine belirgin derecede katkıda bulunacaktır. Sonuç olarak, varis çorapları farklı durumlarda kullanılan ve birçok yararları olan bir tıbbi çorap türüdür.
Hepinize sağlıklı günler dilerim.
Kaynaklar:
- Bjork R ve ark. J Wound Care 2019;28:1-44.
- Nelson EA ve ark. BMJ Clin Evid 2016;15:1902.
- Caprini JA ve ark. J Am Coll Clin Wound Spec 2013;4:54-60.
- Rabe E ve ark. Phlebology 2018;33:163-184.
- Muldoon J ve ark. Lymphoedema 2013;8:51-55.
- Partsch H. Ann vasc Dis 2012;5:416-422.
- Alavi A ve ark. J Am Acad Dermatol 2016;74:643-664.
- Partsch H. Phlebology 2014;29:66-70.