Hamilelik ve Varisler

Hamilelik dönemi, bebeğinizin sağlıklı bir şekilde dünyaya gelmesini beklediğiniz heyecanlı bir süreçtir. Bunun yanında, bu dönemde artan varisler ve bacaklarda ödem gibi ek sağlık sorunları anne adaylarının konforunu ve yaşam kalitesini önemli derecede olumsuz etkilemektedir. Hamilelik döneminde bacaklarda ve genital bölgede gelişen varisler; ağrı, kaşıntı, kötü görüntü, bacaklarda ağırlık hissi, kramplar ve ayaklarda şişlik gibi yakınmalara yol açmaktadır. 

Hamilelik Döneminde Varisler Neden Artar? 

Hamilelik ve varis oluşma riski arasındaki ilişki bilimsel araştırmalar ile ortaya konulmuştur. Hamilelik, kadınlarda varis görülme sıklığını önemli oranda arttıran bir risk faktörüdür (1, 2) ve varisler hamile kadınların yaklaşık %40’ını etkilemektedir (3). Bilimsel veriler, daha önce hamilelik geçirmiş kadınlarda varis görülme oranının hamilelik geçirmemiş kadınlardaki orana göre daha yüksek olduğunu göstermektedir (4). Birden fazla hamilelik geçiren kadınlarda ise varis oluşma riski oldukça artmaktadır. 
Hamilelik döneminde toplardamar yetmezliği yakınmaları ve varislerin artmasının farklı nedenleri vardır.

Hamilelik döneminde varislerin artmasına katkıda bulunan üç ana faktör;

1. Anne vücudunda kan volümünün (miktarının) artması
2. Kadınlık hormanları olan östrojen/progesteron dengesindeki değişiklikler
3. Bebek anne karnında büyüdükçe karındaki ana toplardamara (vena cava inferiyor) bası yapmasıdır. 

Hamilelik sırasında anne vücudundaki kan miktarının artması toplardamarlardaki kan basıncını yükseltir. Ayrıca, artan progesteron düzeyleri de toplardamar duvarlarında gevşemeye ve kanın bacaklarda göllenmesine yol açarak kanın kalbe geri taşınmasını zorlaştırır. Hamilelikte aylar ilerledikçe artan rahim ağırlığı pelvik toplardamarlarda ve büyüyen bebek de karındaki ana toplardamarda (vena cava inferiyor) baskıya yol açmaktadır. Vena cava inferiyor, bacaklar ve pelvisde bulunan toplardamarlardaki kirli kanı kalbe geri taşıyan karındaki ana toplardamardır. Hamileliğin son dönemleri yaklaştıkça bu etki ve dolayısıyla varislere bağlı yakınmalar daha da belirgin hale gelir. Bacaklarda dolaşımın yavaşlaması kanın bacaklarda göllenmesine, toplardamarlardaki kanın sıvı kısmının ayaklarda dokuya geçerek ödem oluşmasına neden olur. Bacak ödemi hamile kadınlarda %80 oranında görülebilir ve her zaman hamileliğin tetiklediği hipertansiyon ya da preeklemsinin bir işareti olarak düşünülmemelidir (5). 

Hamilelik Döneminde Varisler Hangi Olumsuz Sonuçlara Yol Açabilir?

Gerçekleşme olasılığı düşük olmakla birlikte hamilelik döneminde varisler ve toplardamar yetmezliği bazı olumsuz sonuçlara (komplikasyon) yol açabilir. Bu komplikasyonlar arasında; varis içinde pıhtı oluşumu, yüzeysel toplardamarda tromboflebit, varis kanaması, derin toplardamarda pıhtı (derin ven trombozu) ve akciğere pıhtı atması (pulmoner emboli) sayılabilir. Bunun yanında, hamilelik dönemindeki varislerin çoğu geçicidir. Doğum sonrası hem boyutları hem de yol açtıkları yakınmalar azalır. Varisler genellikle doğumdan 3-4 ay sonra ve bacaklarda ödem de doğumdan kısa süre sonra azalmaktadır.

Hamilelik Döneminde Varisleri Olan Hastalara Tıbbi Yaklaşım Nasıl Olmalıdır?  

Hamilelik döneminde anne adayı varisler açısından bir Kalp ve Damar Cerrahisi doktoru tarafından muayene edilir ve bacak toplardamar ultrasonografi incelemesi yapılabilir. Ancak ultrasonografi incelemesi sırasında toplardamarda geriye doğru kaçış (venöz reflü) olup olmadığını değerlendirmek için anne adayına ıkınma (valsalva) manevrası uygulanması hamilelik nedeniyle önerilmez. Bu yüzden çoğu zaman sağlıklı bir değerlendirme yapılamaz. Anne adayında ciddi toplardamar yetmezliği olsa bile, hamilelik döneminde ameliyat, lazer, radyofrekans, köpük skleroterapi gibi girişimsel varis tedavilerinin uygulanması da tıbbi açıdan uygun değildir. Bunun yanında, bacaklarında büyük, kalın ve yaygın varisleri olan ve geçmişte toplardamarda pıhtı öyküsü olan hastalarda doğuma kadarki süre boyunca pıhtı önleyici iğne tedavisi verilebilir. Bu tedaviye karar verirken Kalp ve Damar Cerrahisi uzman doktorunun ilgili Kadın Doğum uzmanı doktorla görüş alışverişinde bulunması uygun olacaktır.

Hamilelik Döneminde Varisleri Olan Hastalara Öneriler 

Hamilelik döneminde varislere yönelik girişimsel tedavi yöntemleri bebeğe zarar verme potansiyeli nedeniyle uygulanmamaktadır.

Bunun yerine, varisleri olan anne adaylarını rahatlatacak yaşam tarzı değişikliği önerileri şu şekildedir;   

• Aynı pozisyonda uzun süre oturmak ya da ayakta durmaktan kaçının. Arada pozisyonunuzu değiştirin. 
• Yüksek topuklu ayakkabılar giymeyin. Sağlıklı dolaşımı desteklemek ve baldır kaslarınızı çalıştırmak için alçak topuklu ya da düz ayakkabıları tercih edin. 
• Doktorunuzun onayını aldıktan sonra uygun egzersizleri düzenli şekilde yapın.
• Varis çorabı kullanın. Bacağınızın ölçüsü alınarak size uygun ölçüde çorap belirlenmelidir. Sanılanın aksine, kasık seviyesinde varis çorabı giymenize gerek yoktur. 
• Otururken bacak bacak üstüne atmayın. 
• Düzenli aralıklarla bacaklarınızı yukarı kaldırın. 
• Uyurken sol tarafınıza yatın. Böylece karın ana toplardamarı (vena cava inferiyor) üzerindeki baskıyı azaltabilirsiniz. 
• Bacaklarınızdaki ödemi en az miktara indirmek için aldığınız tuz miktarını azaltın. 
• Kabızlığı önlemek için bolca su için ve lifli gıdaları yeterli miktarda tüketin. Hamilelik dönemi boyunca aldığınız kilolar konusunda dikkatli olun. 

Sonuç olarak, hamilelik döneminde görülen varisler ve yol açtığı yakınmalar doğum sonrasında azalacaktır. Varislere yönelik girişimsel tedavi yöntemlerinin ise doğum sonrası dönemde uygulanması uygun olacaktır. Bunun yanında, varisleriniz varsa ve yakın gelecekte hamile kalmayı planlıyorsanız bir Kalp ve Damar Cerrahisi doktoruna başvurmanızı ve geciktirmeden size uygun yöntem ile tedavi olmanızı öneririm. Çünkü var olan varisleriniz hamilelik döneminde sizi oldukça rahatsız edecektir. Tüm anne adaylarına sağlıklı bir hamilelik dönemi ve sağlıklı bacaklar dilerim. 

Kaynaklar: 

1. Stansby G. Women, pregnancy and varicose veins. Lancet 2000;355;1117-8.
2. Ismail ve ark. A systematic review and meta-analysis of the risk for development of varicose veins in women with a history of pregnancy. J Vasc Surg Venous Lymphat Disord 2016; 4: 518-24.
3. Rabhi ve ark. Lower limb vein enlargement and spontaneous blood flow echogenicity are normal sonographic findings during pregnancy. Journal of Clinical Ultrasound 2000;28:407-13. 
4. Beebe-Dimmer JL ve ark. The epidemiology of chronic venous insufficiency and varicose veins. Annals of Epidemiology 2005;15:175-84. 
5. Enkin M ve ark. Unpleasant symptoms in pregnancy. A Guide to EAective Care in Pregnancy and Childbirth. 3rd Edition. Oxford: Oxford University Press, 2000.